Σήμερα, ολόκληρη η ανθρωπότητα γνωρίζει πως η Δημοκρατία ως έννοια, σύνολο πολιτικών ιδεών και πρακτικών, και εν γένει ως πολίτευμα, γεννήθηκε στην Αθήνα τον 5^ο με 6^ο αιώνα π.Χ.

Αυτό που είναι ίσως λιγότερο γνωστό είναι πως ο ακριβής τόπος γέννησης της Δημοκρατίας είναι η Αρχαία Αγορά των Αθηνών. Ο διάλογος, η Παρρησία, η Ισηγορία, η Ισονομία και η Δικαιοσύνη είναι λίγες μόνο από τις υψηλές ιδέες που γεννήθηκαν στο πολιτιστικό, πολιτικό και οικονομικό κέντρο των Αθηνών. Οι πρωτοποριακές αυτές ιδέες συνετέλεσαν στην ίδρυση αλλά και επικράτηση της Δημοκρατίας.

Ακόμα λιγότερο γνωστό – έως και άγνωστο στις μέρες μας – είναι το ποιος δημιούργησε τελικά τη Δημοκρατία. Η αλήθεια είναι πως δεν υπάρχει κάποιος «πατέρας» της Δημοκρατίας. Κανένας μεγάλος αρχηγός, ηγέτης ή πολιτικός ήρωας. Άλλωστε η Δημοκρατία δεν βασίζεται σε σωτήρες αλλά στη δύναμη των πολιτών. Κάποιοι ισχυροί και ενεργοί πολίτες ήταν αυτοί που δημιούργησαν τους πρώτους Δημοκρατικούς πολιτειακούς θεσμούς – οι Συνιδρυτές της Δημοκρατίας. Σύμφωνα με την πολιτική ιστορία, η Δημοκρατία θεμελιώθηκε αρχικώς από τον Σόλωνα, απέκτησε ουσιαστικό περιεχόμενο και βάθος από τον Κλεισθένη, ενισχύθηκε και θωρακίσθηκε από τον Εφιάλτη, ενώ προσέλαβε ποιοτικά  χαρακτηριστικά και ολοκληρώθηκε από τον Περικλή.

 

ΣΟΛΩΝ

Ο Σόλων ο δίκαιος ήταν ο πρώτος. Έχοντας ταξιδέψει και μελετήσει ποικίλους νόμους, ο Αθηναίος νομοθέτης εφάρμοσε ευβούλως στην Αθηναϊκή πολιτεία τη «σεισάχθεια», απελευθερώνοντας όσους πολίτες είχαν υποδουλωθεί, ενώ ταυτόχρονα παρείχε αμνηστία για αδικήματα που επέφεραν απώλεια των πολιτικών δικαιωμάτων. Κατανοώντας την ουσία του πολιτειακού ζητήματος, ο Σόλων αναγνώρισε με ευθυκρισία πως για την επίτευξη της κοινωνικής Δικαιοσύνης οι πολίτες χρειάζονται τα πολιτικά τους δικαιώματά (Ισονομία).

Στο ίδιο πνεύμα, ο Σόλων έδωσε για πρώτη φορά στους θήτες (το κατώτερο κοινωνικό στρώμα) το δικαίωμα συμμετοχής στην Εκκλησία του Δήμου και στην Ηλιαία, ως ένορκοι. Μέσω της Ηλιαίας, η οποία ήλεγχε μετά από καταγγελία οποιουδήποτε παράνομες ενέργειες των αρχόντων οι οποίοι έβλαπταν την πολιτεία ή κάποιον πολίτη (ακόμα και δούλο), οι πολίτες απέκτησαν τις πρώτες ελεγκτικές εξουσίες τους.

Τέλος, ιδρύοντας λαϊκά δικαστήρια με δικαίωμα προσφυγής σ’ αυτά όσων δεν ήθελαν να δικαστούν από τους άρχοντες και παρουσιάζοντας το θεσμό της έφεσης κατά δικαστικών αποφάσεων ενώπιον του δήμου, ο Σόλων έσπασε το μονοπώλιο της πολιτικής εξουσίας από τους επαγγελματίες πολιτικούς και δικαστές, και έθεσε έτσι τις βάσεις για να καταστεί ο δήμος κύριος της πολιτείας.

 

ΚΛΕΙΣΘΕΝΗΣ

Επόμενος συνθεμελιωτής της Δημοκρατίας υπήρξε ο Κλεισθένης. Αφού πέτυχε την ανατροπή του Ισαγόρα, του Κλεομένη και της τυραννίδας, ο Αλκμεωνίδης πολιτικός διαίρεσε την Αττική σε δήμους των τριάντα μερών – δέκα από την πόλη (Άστυ), δέκα από την παραλία και δέκα από την ενδοχώρα (Μεσόγαια). Επιπλέον, όρισε με κλήρο τρεις δήμοι να σχηματίζουν μια φυλή, έτσι ώστε κάθε φυλή να βρίσκεται και να εκπροσωπείται σε όλα τα σημεία της πόλης. Το μέτρο αυτό ένωσε ουσιαστικά με κοινή μοίρα πολίτες από διαφορετικές περιοχές, και συνεπώς από διαφορετικά κοινωνικά στρώματα, επιτυγχάνοντας μια πρωτοποριακή πολιτική και κοινωνική ισότητα. Η κατάργηση της κατοχής γης ως προϋπόθεση για την ιδιότητα του πολίτη, η ενσωμάτωση νέων πολιτών (ξένοι κάτοικοι ή απελευθερωμένοι δούλοι) και η δυνατότητα των θητών να υπηρετούν την Αθήνα μέσω του στόλου, ενίσχυσε περαιτέρω το αίσθημα της πολιτικής ισότητας ενώ διέλυσε τις παλιές πολιτικοκοινωνικές δομές της ολιγαρχικής Αθήνας. Επιπροσθέτως, τόσο οι φυλές όσο και οι δήμοι απέκτησαν διοικητική και οικονομική αυτοτέλεια, με δική τους εκκλησία, περιουσία και ταμείο, κάτι το οποίο οδήγησε στην αναγκαία αποκέντρωση της πολιτικής εξουσίας.

Το γενικότερο πολιτικό πνεύμα των επί Κλεισθένη μεταρρυθμίσεων έδωσε τη δυνατότητα συμμετοχής στα κοινά όλων των πολιτών (Ισοκρατία), χωρίς περιορισμούς (Παρρησία), με επιδίωξη τη λήψη συναινετικών αποφάσεων μετά από δημόσια συζήτηση (Ισηγορία). Τα νέα Κλεισθένεια μέτρα του οστρακισμού (η νόμιμη εξορία ενός πολίτη που αποτελούσε κίνδυνο για τη Δημοκρατία) και της δοκιμασίας (εξέταση της καταλληλότητας των υποψηφίων για κάποιο αξίωμα) λειτούργησαν ως θρυαλλίδα για τον απόλυτο έλεγχο των πολιτικών αξιωματούχων από τους πολίτες.

 

ΕΦΙΑΛΤΗΣ

Στη συνέχεια, τις δημοκρατικές πρωτοβουλίες επεξέτεινε ο αδιάφθορος Εφιάλτης, γιος του Σοφωνίδη. Ο υπέρμαχος και υπερασπιστής των πολιτών Εφιάλτης τόλμησε να πολεμήσει ευθαρσώς το ισχυρότατο πολιτικό και ολιγαρχικό κατεστημένο της εποχής. Εκφράζοντας τη θέληση των πολιτών κατόρθωσε και αφαίρεσε τις πολιτικές και περιόρισε τις δικαστικές αρμοδιότητες και εξουσίες του αντιδημοκρατικού και ολιγαρχικότατου Αρείου Πάγου. Τις εναπομείνασες εξουσίες του, τις μετέφερε στη Βουλή και την Εκκλησία του Δήμου – τα πολιτειακά όργανα των πολιτών. Πλέον, το υψηλότερο αξίωμα στη Δημοκρατία, ήταν αυτό του πολίτη. Δική του πολιτική πρωτοβουλία ήταν και η γραφή των παρανόμων, σύμφωνα με την οποία κάθε πολίτης είχε δικαίωμα να εγείρει αγωγή κατά διοικητικών πράξεων και νόμων τους οποίους έκρινε αντισυνταγματικούς ή παράνομους. Η γραφή παρανόμων υπήρξε το τελειωτικό χτύπημα εναντίον της κακονομίας και των μισοδήμων νόμων. Για τις μεταρρυθμίσεις του αυτές ο Εφιάλτης δολοφονήθηκε από τη φθίνουσα ολιγαρχική τάξη.

 

ΠΕΡΙΚΛΗΣ

Τέλος, ο Περικλής, θιασώτης του Δημοκρατικού ιδεώδους, συνέχισε το δρόμο της δημοκρατικής ολοκλήρωσης. Πολιτειακά, ο υψιπέτης Στρατηγός απογύμνωσε το αριστοκρατικό αξίωμα των εννέα αρχόντων από κάθε ουσιαστική εξουσία. Πολιτικά, ο Περικλής εισήγαγε τη «μισθοφορά», δηλαδή την πληρωμή μισθού σε όλους τους κληρωτούς άρχοντες, μέτρο που εξασφάλισε ίσες ευκαιρίες πολιτικής συμμετοχής για όλους, ενώ με εισήγησή του θεσπίστηκε η δωρεάν εκπαίδευση των απόρων και η κρατική επιχορήγηση τους για την παρακολούθηση των δραματικών αγώνων («θεωρικά»). Με τις τελευταίες αυτές μεταρρυθμίσεις, η Αθήνα απέκτησε την απόλυτη και «Χρυσή» Δημοκρατική ολοκλήρωση, προστατεύοντας τους πολίτες που συμμετείχαν στην πολιτική από το χρηματισμό και τη διαφθορά, και καλλιεργώντας πολιτικό πολιτισμό και πολιτική παιδεία για όλους.

 

ΣΥΝΙΔΡΥΤΕΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ

Η αλήθεια είναι πως οι πραγματικοί Συνιδρυτές της Δημοκρατίας ήταν οι απλοί πολίτες. Οι πολίτες εκείνοι που διαπραγματεύθηκαν, συζήτησαν, υποδέχθηκαν, εφάρμοσαν και υπερασπίστηκαν τη Δημοκρατία και την κατέστησαν ένα λαμπρό πολίτευμα – κειμήλιο για την ιστορία και την ανθρωπότητα. Αυτοί ήταν η πηγή έμπνευσης της Δημοκρατίας αλλά και ο λόγος της επιτυχίας της. Αυτοί συνδιαμόρφωσαν και συνδημιούργησαν τη Δημοκρατία. Έτσι και εμείς σήμερα, οι Έλληνες πολίτες μπορούμε να γίνουμε αυτοί που θα συνδημιουργήσουν, θα αναγεννήσουν τη Δημοκρατία και θα την επαναφέρουν ως πολιτειακή επιλογή για την Ελλάδα και τον κόσμο.

Αν ανατρέξει κανείς στα σημαντικά στοιχεία και τις πολιτικοκοινωνικές αλλαγές που επέφεραν οι τέσσερις αρχαίοι πολιτικοί και επισημάνθηκαν στο κείμενο, διακρίνει εύκολα το δημοκρατικό κενό του σήμερα και τις πολιτικές αλλά κυρίως πολιτειακές ανάγκες της Ελλάδας στην εποχή μας.

Η Ελλάδα χρειάζεται νέο, και επιτέλους Δημοκρατικό Σύνταγμα και Πολίτευμα. Και το χρειάζεται από τους Έλληνες πολίτες.

Το παρόν δημοσιεύθηκε στο περιοδικό ΕΠΙΚΑΙΡΑ στις 30/01/2014