Η Αίγυπτος από το 1967 και για 44 χρόνια βρισκόταν σε μία διαρκή δικτατορική «κατάσταση εκτάκτου ανάγκης» σύμφωνα με την οποία η πολιτεία νομιμοποιούνταν να δρα παράνομα και να εκμεταλλεύεται τους  πολίτες της. Η 17μηνη στρατιωτική κατοχή που ακολούθησε μετά την πτώση του καθεστώτος Mubarak, όπως και η άδικη και άνομη διακυβέρνηση του Morsi που διήρκησε μόλις ένα χρόνο πριν εκπνεύσει, δεν δημιούργησαν το απαραίτητο δημοκρατικό πνεύμα αλλαγής στην κοινωνία των πολιτών της Αιγύπτου.

Οι λόγοι που οδήγησαν στις πρόσφατες πολιτικές εξελίξεις είναι πολλοί (ενδογενείς αλλά και εξωγενείς, μιας και αλλότριες δυνάμεις φαίνεται πως επηρεάζουν άμεσα τα εσωτερικά της Αιγύπτου), όμως ο σκοπός του παρόντος άρθρου είναι να εξετάσει τους λόγους που οι πολίτες της Αιγύπτου σε ένα βαθμό προκάλεσαν και εν τέλει αποδέχθηκαν την πραξικοπηματική επέμβαση των Αιγυπτιακών ενόπλων δυνάμεων για την πτώση του πρώτου εκλεγμένου Πρόεδρου της χώρας.

Η  εισαγόμενη «δημοκρατία» που υιοθέτησε η χώρα το 2011 κάθε άλλο παρά Δημοκρατία ήταν. Το πρώτο σύνταγμα της Αιγυπτιακής Άνοιξης ήταν θνησιγενές καθώς είχε τις βάσεις του στα δυτικά πρότυπα ολιγαρχίας και στην παντελή απουσία δημοκρατικών αξιών και διαδικασιών συμμετοχής και έκφρασης των πολιτών. Το επόμενο σύνταγμα που ουσιαστικά επεβλήθη από τον  Πρόεδρο Morsi θύμιζε περισσότερο μια Ισλαμική ρεπούμπλικα παρά μια προοδευτική Δημοκρατία.

Όπως ήταν αναμενόμενο, οι πολίτες της Αιγύπτου ένοιωσαν την ανάγκη να εκφράσουν την απογοήτευσή τους για την πολιτική κατάσταση στη χώρα και συγκεκριμένα τη δυσαρέσκειά τους για τις πολιτικές του πρόεδρου Morsi. Κάτι αντίστοιχο δηλαδή με την αγανάκτηση αλλά και οργή που ένοιωθαν οι πολίτες για το καθεστώς Mubarak. Όπως το 2011, έτσι και το 2013, οι πολίτες συγκεντρώθηκαν στην πλατεία Ταχρίρ με πανό, συνθήματα και την ελπίδα για αλλαγή. Η δοκιμασμένη συνταγή της διαδήλωσης και της διαμαρτυρίας του 2011, απέδειξε πως μπορούσε να εγγυηθεί την αλλαγή – όπως εγγυήθηκε και την για μια ακόμα φορά παρέμβαση των ενόπλων δυνάμεων της χώρας.

Αυτό λοιπόν που φαίνεται να διαφεύγει των διαφόρων αναλύσεων αλλά και εκτιμήσεων για τις πολιτικές εξελίξεις στην Αίγυπτο, είναι οι πολιτειακές και συνταγματικές συνθήκες που συντέλεσαν στην ανατροπή του Morsi από το στρατό. Είναι γνωστό πως η Δημοκρατία δεν αναπτύχθηκε οργανικά στην Αίγυπτο  βάσει ενός διαχρονικού πολιτικού διαλόγου μεταξύ των πολιτών, διαφόρων κοινωνικών οργανώσεων και φορέων της πολιτείας. Ούτε βέβαια δημιουργήθηκε ελεύθερα, δίχως την επιρροή κάποιων ξένων δυνάμεων. Κάτι τέτοιο άλλωστε έχει συμβεί σε σπάνιες περιπτώσεις στην ιστορία της ανθρωπότητας και δυστυχώς όχι στην Ελλάδα.  Αντιθέτως, το Αιγυπτιακό Σύνταγμα του 2011 συντάχθηκε από το Ανώτατο Συμβούλιο των Ενόπλων Δυνάμεων της χώρας και στην ουσία αποτελούσε μία εισαγόμενη και μόνο κατ’ όνομα Δημοκρατία από τη «Δύση». Ένα νέο πολίτευμα δηλαδή το οποίο υιοθετήθηκε και εφαρμόσθηκε χωρίς πρώτα να έχουν ενημερωθεί κατάλληλα οι πολίτες για κάτι το οποίο δεν επέλεξαν ποτέ οι ίδιοι. Το ίδιο βέβαια μπορεί να ειπωθεί και για το Σύνταγμα του 2012 που συνέταξε ο Morsi, το οποίο δεν είχε καμία σχέση με την αληθινή έννοια της Δημοκρατίας. Εύκολα λοιπόν καταλαβαίνει κανείς για ποιο λόγο η κάλπικη Δυτική Δημοκρατία και η Ισλαμική ρεπούμπλικα δεν περιείχαν βασικές δημοκρατικές ιδέες και θεσμούς όπως αυτόν της μομφής και της ανάκλησης εκλεγμένου αξιωματούχου.

Η μομφή, είναι μία πρωτοποριακή δημοκρατική ιδέα που συναντάται δυστυχώς σε περιορισμένο αριθμό χωρών (π.χ. Καντόνια Ελβετίας) και εκεί περιορίζεται σε τοπικό επίπεδο. Σύμφωνα με τη δημοκρατική αυτή πρακτική, οι πολίτες δεν είναι υποχρεωμένοι να ανέχονται για ολόκληρη τη διάρκεια της προβλεπόμενης θητείας κάποιον πολιτικό ο οποίος αποδεικνύεται ανάξιος ή κατώτερος των περιστάσεων. Εκκινώντας λοιπόν τη διαδικασία της μομφής, οι ίδιοι πολίτες μπορούν να ανακαλέσουν άμεσα οποιονδήποτε εκλεγμένο αξιωματούχο και να τον οδηγήσουν στην πολιτική λήθη.

Οι πολίτες της Αιγύπτου, λοιπόν, έχοντας στα χέρια τους ένα αντιδημοκρατικό πολίτευμα, και δίχως άλλες επιλογές αντίδρασης, έκφρασης και πολιτικής δράσης, συμβιβάστηκαν και αποδέχθηκαν (ή μάλλον επικαλέστηκαν) την βοήθεια των αρμάτων. Δεν είναι βέβαια δυνατόν σε μία πραγματική Δημοκρατία, οι πολίτες να παρακαλούν και να αφήνονται στο έλεος και τη σωτηρία των δυνάμεων ασφαλείας για διέξοδο από την εκάστοτε πολιτική κρίση.

Είναι βέβαια γνωστό πως τέτοιου είδους δημοκρατικά εργαλεία συμμετοχής και ενεργού πολιτικής δεν υπάρχουν στις περισσότερες κάλπικες Δημοκρατίες της «Δύσης», συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας. Η διαφορά των χωρών αυτών, και της Ελλάδας, με τις χώρες που για χρόνια βρισκόντουσαν σε τυραννικό ζυγό από στρατιωτικά καθεστώτα, είναι πως ενώ το πολιτικό αδιέξοδο της πλασματικής Δημοκρατίας στην Αίγυπτο οδηγεί σε στρατιωτική επέμβαση με την ανοχή των πολιτών, στην Ελλάδα οδηγεί σε κοινωνικό αδιέξοδο, απελπισία, απάθεια, απογοήτευση και αποξένωση των πολιτών από την πολιτική ζωή της χώρας τους.

Επομένως το μάθημα από την αποτυχημένη προσπάθεια της Αιγύπτου για Δημοκρατία είναι η συνειδητοποίηση πως τα μοντέλα και τα πρότυπα της «Δύσης» δημιουργούν τοπικές ολιγαρχίες και όχι πραγματικές Δημοκρατίες. Συνεπώς η έννοια της Δημοκρατίας πρέπει να επανιδρυθεί και ίσως να αναστηλωθεί. Η δυνατότητα των πολιτών να συμμετέχουν ελεύθερα στις πολιτικές διαδικασίες και να έχουν κάθε ευκαιρία έκφρασης και άμεσης επιρροής πρέπει να θεωρηθεί Δημοκρατικός μονόδρομος που οδηγεί σε κοινωνικές διεξόδους.

Ευχόμαστε στην Αίγυπτο αλλά και στην Ελλάδα οι πολίτες να βρουν σύντομα τον αληθινό δρόμο για τη Δημοκρατία.